نگاهی اجمالی به زندگی امیر المؤمنین علیه السّلام
•
حضرت امیر المؤمنین على علیه السّلام، وی فرزند ابوطالب؛ شیخ بنی هاشم عموى پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بود که پیغمبر اکرم را سرپرستى نموده و در خانه خود جاى داده و بزرگ کرده بود و پس از بعثت نیز تا زنده بود از آن حضرت حمایت کرد و شرّ کُفّار عرب و خاصّه قریش را از وى دفع نمود.
على علیه السّلام (بنا به نقل مشهور) ده سال پیش از بعثت متولّد شد و پس از شش سال در اثر قحطى که در مکّه و حوالى آن اتفاق افتاد، بنا به درخواست پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم از خانه ی پدر به خانه ی پسر عموى خود پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم منتقل گردید و تحت سرپرستى و پرورش مستقیم آن حضرت درآمد.
پس از چند سال که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به موهبت نبوّت نائل شد و براى نخستین بار در غار حرا وحى آسمانى به وى رسید وقتى که از غار رهسپار شهر و خانه ی خود شد شرح حال را فرمود، على علیه السّلام به آن حضرت ایمان آورد و باز در مجلسى که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم خویشاوندان نزدیک خود را جمع و به دین خود دعوت نموده فرمود: نخستین کسی که از شما دعوت مرا بپذیرد خلیفه و وصىّ و وزیر من خواهد بود، تنها کسی که از جاى خود بلند شد و ایمان آورد على علیه السّلام بود و پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم ایمان او را پذیرفت و وعده هاى خود را درباره اش امضا نمود و از این روى على علیه السّلام نخستین کسى است در اسلام که ایمان آورد و نخستین کسى است که هرگز غیر خداى یگانه را نپرستید.
على علیه السّلام پیوسته ملازم پیامبراکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بود تا آن حضرت از مکّه به مدینه هجرت نمود و درشب هجرت نیز که کُفّار خانه ی آن حضرت را محاصره کرده بودند وتصمیم داشتند آخر شب به خانه ریخته و آن حضرت را در بسترِ خواب قطعه قطعه نمایند، على علیه السّلام در بستر پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم خوابیده و آن حضرت از خانه بیرون آمده رهسپار مدینه گردید و پس از آن حضرت مطابق وصیّتى که کرده بود، امانت هاى مردم را به صاحبانش ردّ کرده مادر خود و دختر پیغمبر را با دو زن دیگر برداشته بمدینه حرکت نمود.
در مدینه نیز ملازم پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بود و آن حضرت در هیچ خلوت و جلوتى على علیه السّلام را کنار نزد و یگانه دختر محبوبه ی خود فاطمه را به وى تزویج نمود. و درموقعى که میان اصحاب خود عقد اخوَت می بست او را برادر خود قرار داد. على علیه السّلام در همه ی جنگ ها که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم شرکت فرموده، حاضر شد جز جنگ تبوک که آن حضرت او را در مدینه به جاى خود نشانیده بود و در هیچ جنگى پاى به عقب نگذاشت و ازهیچ حریفى روى نگردانید و در هیچ امرى مخالفت پیغمبراکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم نکرد چنان که آن حضرت فرمود: «هرگز على از حق و حق از على جدا نمیشوند».
على علیه السّلام روز رحلت پیغمبر اکرم سى و سه سال داشت و با این که درهمه ی فضائل دینى سر آمد و در میان اصحاب پیغمبر ممتاز بود، به عنوان این که وى جوان است و مردم به واسطه ی خون هایى که در جنگ ها پیشاپیش پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم ریخته با وى دشمنند از خلافت کنارش زدند و به این ترتیب دست آن حضرت از شئون عمومى به کلّى قطع شد. وى نیز گوشه خانه گرفته به تربیت افراد پرداخت و بیست و پنج سال که زمان سه خلیفه پس از رحلت پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بود، گذرانید و پس از کشته شدن خلیفه سوم مردم به آن حضرت بیعت نموده و به خلافتش برگزیدند.
آن حضرت در خلافت خود که چهار سال و نه ماه تقریباً طول کشید سیرت پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم را داشت و به خلافت خود صورت نهضت و انقلاب داده به اصلاحات پرداخت و البته این اصلاحات به ضرر برخى از سود جویان تمام می شد و از این رو عدّه اى از صحابه که پیشاپیش آنها امّ المؤمنین «عایشه» و «طلحه» و «زبیر» و «معاویه» بود، خون خلیفه سوم را دستاویز قرار داده سر به مخالفت برافراشتند و بناى شورش و آشوبگرى گذاشتند.
آن حضرت براى خوابانیدن فتنه، جنگى با امّ المؤمنین عایشه و طلحه و زبیر درنزدیکى بصره کرد که به جنگ جمل معروف است و جنگى دیگر با معاویه در مرز عراق و شام کرد که به جنگ صفّین معروف است و یک سال و نیم ادامه یافت و جنگى دیگر با خوارج در نهروان کرد که به جنگ نهروان معروف است و به این ترتیب بیشتر مساعى آن حضرت در ایّام خلافت خود صرف رفع اختلاف داخلى بود و پس از کمى صبح روز نوزدهم ماه رمضان سال چهل هجرى در مسجد کوفه در سر نماز صبح به دست بعضى از خوارج ضربتى خورده و در شب بیست و یکم ماه شهید شد.
امیرالمؤمنین على علیه السلام به شهادت تاریخ و اعتراف دوست و دشمن درکمالات انسانى نقیصه اى نداشته و در فضایل اسلامى نمونه کاملى از تربیت پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بود.
بحث هایى که در اطراف شخصیّت او شده و کتاب هایى که در این باره شیعه و سنّى و سایر مطّلعین و کنجکاوان نوشته اند، درباره هیچ یک از شخصیّت هاى تاریخ اتّفاق نیافتاده است.
على علیه السّلام در علم و دانش داناترین یاران پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و سایر اهل اسلام بود و نخستین کسى است در اسلام که در بیانات علمى خود، در استدلال آزاد و برهان را باز کرد و در معارف الهیّه بحث فلسفی نمود و در باطن قرآن سخن گفت و براى نگهدارى لفظش دستور زبان عربى را وضع فرمود و تواناترین عرب بود در سخنرانى. على علیه السّلام در شجاعت ضرب المثل بود درآن همه جنگ ها که در زمان پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و پس از آن شرکت کرد، هرگز ترس و اضطراب از خود نشان نداد و با این که بارها و ضمن حوادثى مانند جنگ احد وجنگ حنین و جنگ خیبر و جنگ خندق، یاران پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و لشکریان اسلام لرزیدند و یا پراکنده شده فرار نمودند، وى هرگز پشت به دشمن نکرد و هرگز نشده که کسى از ابطال و مردان جنگى با وى درآویزد و جان به سلامت برد. و در عین حال با کمال توانایى ناتوانى را نمی کشت و فرارى را دنبال نمی کرد و شبیخون نمی زد و آب به روى دشمن نمی بست.
از مسلّمات تاریخ است که آن حضرت در جنگ خیبر در حمله اى که به قلعه نمود دست به حلقه ی در رسانیده با تکانى در قلعه را کنده به دور انداخت.
و همچنین روز فتح مکّه که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم امر به شکستن بت ها نمود بت «هبل» که بزرگ ترین بت هاى مکّه و مجسّمه ی عظیم الجثّه اى از سنگ بود که بر بالاى کعبه نصب کرده بودند على علیه السّلام به امر پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم پا روى دوش آن حضرت گذاشته بالاى کعبه رفت و هبل را از جاى خود کند و پائین انداخت.
على علیه السّلام در تقواى دینى و عبادت حقّ نیز یگانه بود، پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم در پاسخ کسانی که نزد وى از تندى على علیه السّلام گله می کردند می فرماید: «على را سرزنش نکنید زیرا وى شیفته خداست».
ابودردا صحابى جسد آن حضرت را در یکى از نخلستان هاى مدینه دید که مانند چوب خشک افتاده است. براى اطلاع به خانه ی آن حضرت آمد و به همسر گرامى وى که دختر پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بود، درگذشت همسرش را تسلیت گفت. دختر پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: پسر عمّ من نمرده است بلکه در عبادت از خوف خدا غش نموده است و این حال براى وى بسیار اتفاق می افتد.
على علیه السّلام در مهربانى به زیردستان و دلسوزى به بینوایان و بیچارگان و کرم و سخا به فقرا و مستمندان قصص و حکایات بسیار دارد. آن حضرت هر چه را به دستش می رسید در راه خدا به مستمندان و بیچارگان می داد و خود با سخت ترین و ساده ترین وضعى زندگى می کرد. آن حضرت کشاورزى را دوست می داشت و غالباً به استخراج قنوات و درخت کارى و آباد کردن زمین هاى بایر می پرداخت ولى از این راه هر ملکى را که آباد می کرد و یا هر قناتى را که بیرون می آورد وقف فقرا می فرمود و اوقاف آن حضرت که به صدقات على معروف بود در اواخر عهد وى عواید سالیانه ی قابل توجّهى (بیست و چهار هزار دنیارطلا) داشت.
منبع: شیعه در اسلام، صفحه ی 168
مشخّصات کتاب: شیعه در اسلام/علّامه سیدمحمّدحسین طباطبایی/به کوشش: سیدهادی خسروشاهی/با مقدّمه ی: دکتر سیدحسین نصر/ناشر: مؤسّسه ی بوستان کتاب